ใช้คำว่าม่อฮ่อมหรือม้อห้อมดีนะ
เสื้อม่อฮ่อมเป็นเสื้อที่ทำมาจากผ้าฝ้ายย้อมเป็นสีครามดำ ซึ่งคำว่าม่อฮ่อมนั้นเป็นภาษาพื้นบ้านของคนแพร่ โดยเพี้ยนมาจากคำว่าว่า”หม้อฮ่อม” โดยคำว่าหม้อฮ่อมนั้นมาจากการรวมกันของคำสองคำด้วยกัน นั่นคือคำว่า “หม้อ” ที่หมายถึงภาชนะที่ใช้ในการย้อมผ้า ซึ่งในอดีตการย้อมผ้าจะให้หม้อเป็นภาชนะในการย้อม และทำการย้อมสีด้วยพืชที่เรียกว่า “ห้อม” โดยต้นห้อมนั้นเป็นพืชล้มลุกที่ขนาดเล็ก มีลักษณะใบเป็นพุ่มๆ มีความสูงจากพื้นประมาณ 50- 90 เซนติเมตร ใบมีลักษณะเป็นใบเดี่ยวเรียงตรงกันข้ามกันบนกิ่ง โคนใบเรียวและมีปลายแหลม บริเวณขอบใบมีรอยยักเป็นฝันเลื่อย ด้านบนมีสีเขียวเป็นมันเงา มีดอกออกตามซอกกิ่งและใบ กลีบดอกเป็นสีม่วงอมขาว มีผลคล้ายระฆัง มีเมล็ดภายในแบนๆ เมื่ออ่อนจะมีสิเขียวและมีสีน้ำตาลเมื่อแก่
หลายคนคงสงสัยว่าแล้วคำว่า “ม่อฮ่อม” กับ “หม้อห้อม” มันเหมือนกันตรงไหน ทำไมถึงได้เขียนแทนกันได้ จริงๆแล้วตามบัญญัติคำศัพท์ของราชบัณฑิตยสถานได้บรรจุไว้ในพจนานุกรม ว่าสามารถเขียนแทนกันได้ทั้งสองคำ นั่นคือ “ม่อฮ่อม”และ “หม้อฮ่อม” แต่ทว่าสำหรับคนพื้นบ้านหรือพื้นที่ต้นกำเนิดของเสื้อม่อฮ่อม หรือคนจังหวัดแพร่ทุกคนจะเขียนโดยใช้คำว่า “หม้อห้อม” เพราะเขียนง่ายและตรงความหมายของคำมากที่สุด แต่คำว่า “ม่อฮ่อม” นั้นเป็นคำที่ตรงตามหลักของภาษาที่ถูกต้อง จึงได้มีการกำหนดให้คำทั้งสองคำนั้นสามารถใช้แทนกันได้ สำหรับคนภาคกลางหรือภาษาสากลแล้ว นิยมใช้การสะกดแบบ “ม่อฮ่อม” มากกว่า
การย้อมสีเสื้อม่อฮ่อมเป็นการใช้สีจากธรรมชาติ อดีตในการย้อมสีนั้นจะมีการใช้ส่วนต่างของต้นห้อมเพียงชนิดเดียวเท่านั้นในการย้อมสีผ้าฝ้าย แต่ในปัจจุบันนี้ได้มีการนำต้นไม้ชนิดอื่นมาผสมในการย้อมด้วย นอกจากการใช้ต้นห้อมเป็นหลักแล้ว นั่นคือต้นครามและต้นเบิก ในการย้อมสีเสื้อม่อฮ่อมนั้นจะทำกาย้อมหลังจากที่ตัดเย็บเสื้อหรือกางเกงเสร็จเรียบร้อยแล้ว มาทำการย้อมสีด้วยน้ำหมักใบห้อมทำให้เกิดเป็นสีครามดำขึ้น
เสื้อม่อฮ่อมเป็นเสื้อที่ทำเพื่อใช้งานในชีวิตประจำวัน เป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่มีการอนุรักษ์จนกลายเป็นวัฒนธรรมและเอกลักษณ์ของคนเมืองแพร่ไปแล้วในปัจจุบันนี้ ถ้ากล่าวถึงเสื้อม่อฮ่อมที่มีคุณภาพแล้ว ทุกคนจะต้องนึกถึงขายส่งเสื้อม่อฮ่อมที่ผลิตจากจังหวัดแพร่กันมาก และด้วยการพัฒนาของเทคโนโลยีในการย้อมสีผ้า การย้อมสีผ้าด้วยวิธีธรรมชาติจากต้นห้อมนั้นลดน้อยลง หันมาใช้การย้อมด้วยสีย้อมสังเคราะห์กันมากขึ้น เพื่อความสะดวกรวดเร็วเพื่อรองรับความต้องการของตลาดที่มีมากขึ้น และเป็นการลดต้นทุนในการย้อมสีผ้าให้ถูกลงด้วย
